Şark Dişçisi

Haftasonu Şehir Tiyatroları’nın Şark Dişçisi adlı oyununa gittim. Müzikal komediydi ve muhteşemdi. Hem performans hem de kostümler harikaydı. Öğrenci biletinin fiyatını düşünüp kendimi kötü hissettim resmen – alışveriş merkezlerinde sinema için ödediğimizin yarısına böyle mükemmel bir gösteri…

Bir tür kültürel sorumluluk hissiyle almıştım aslında bileti – Osmanlı tiyatrosunun kurucularından Güllü Agop’un yazdığı (ama sahnelenemeyen) bir oyunmuş, Ermeniceden çevrilmiş Türkçeye. Osmanlı Ermeni edebiyatı ve tiyatrosu hakkında pek bilgim olmadığı için ilgimi çekti, çevirisini de merak ettim. Yani demek istediğim, bu kadar iyi vakit geçirmesem de en azından bir şeyler öğrendim diye üzülmeyecektim, ama çok eğlendim!

Oyunda aşk, evilik ve sadakat konuları işleniyor.  Dişçi Taparnigos’un genç sevgilisini  oynayan Sevinç Erbulak (Sofi) süperdi. Onun içi geçmiş 70’lik kocasını oynayan Ümit Daşdöğen (Tovmas) de harikaydı. Diş ağrısı bahanesiyle Taparnigos’u eve çağırıp yaşlı kocasını sarhoş etmeye çalıştığı sahnede aynı anda hem kocasını içiriyor hem de dişçiye cilve yapıyordu; fıkır fıkırdı! Sonra kocası Tovmas kendisine oynanan oyunu anlayıp onları gittikleri baloda basmaya karar veriyor, ama balo maskeli balo; kambur ihtiyar kırmızı simli bir frak ve kafasında geyik boynuzlarıyla ağır aksak sahneye çıkınca gülmekten koptum!

Evet, Osmanlı kültür hayatına bu kadar katkısı bulunan bir sanatçının adını pek duymamamız çok üzücü. Ama anladığım kadarıyla Osmanlı dönemi Ermeni tiyatrosu konusunda yakın zamanda birkaç araştırma yapılmış. Oyunun İnternet sitesinde Güllü Agop ve Osmanlı Ermeni tiyatrosuyla ilgili ayrıntılı bilgi bulunuyor, yönetmen Engin Alkan da hem buradaki yazısında hem de başka bir söyleşisinde günümüz Türkiyesi’nde bir tiyatro sanatçısı olarak çok güzel sahip çıkıyor Güllü Agop’un mirasına. Oyunun metni Aras Yayıncılık’tan kitap olarak çıkmış geçen sene, oyun sahnelenmeye başladığında sabitfikir.com’da anasayfada reklamı vardı, kitap fuarında da Aras standında gördüm, umarım ilgi görmüştür kitap.

Oyunun dili çok güzeldi. Çevirmen Boğos Çalgıcıoğlu aslında çevirmen olmadığını, bu işe sonradan soyunduğunu söylüyor, ama iyi ki soyunmuş! Anladığım kadarıyla şarkılar konusunda yönetmen ve diğer uzmanlar da destek olmuş.

Karakterlerin hepsi şiveyle konuşuyordu, bana biraz yapmacık geldi bu durum. Osmanlı döneminde Ermeniler nasıl konuşuyordu bilmiyorum ama belirli bir şiveyi o şiveyi bilmeyenlerin anlayacağı kadar belirgin, ama bilenlerin de rahatsız olmayacağı kadar doğal konuşmak zor şey tabii. Ama yazar Bercuhi Berberyan beğenmiş, demek ki başarılı:

Tüm ekibin Ermeni şivesine uyumu inanılmazdı. Benim için önemliydi çünkü bu konuda onlara yardım ettim. Özellikle, Tovmas ve Margos rollerindeki Ümit Daşdöğen; oyunculuğuyla çok etkileyici olduğu gibi, şive açısından da adeta o dönemde yaşayan bir Ermeni olmuştu. Ayrıca genelde tüm oyuncular şarkılarda şivelerini kaçırdıkları halde Ümit’in “Şarap” adlı solo şarkısı göz yaşartacak kadar mükemmeldi. Hele Tovmas olarak hem yaşlı hem sarhoş oynadığı düşünülürse…

Oyunun güncellendiği kesin – espriler, göndermeler 2000’li yıllara ait. Tiyatrodan çok anlamam ama postmodern olarak nitelendirilebilecek bazı unsurlar da sezdim. En belirgin olarak oyuncuların, oyunun bir parçası olarak orkestra şefiyle konuşmaları, sanki oyun içinde oyun varmış gibi figüranın seyircilere adam yerine konmamaktan yakınması, oyun içinde başka metinlere/oyunlara göndermeler… Oyunun başında Kolbaşı’nın oyunu sahneye koyan Şark Kumpanyası’nı tanıtmasına bakılırsa bunlar Engin Alkan’ın eklemeleri:

Alkan oyunu ‘Şark Kumpanyası’ adlı gezici bir topluluğa sahneleterek dönemin gezici topluluklarıyla ilgili bir şeyler söylüyor, bir soytarı/kolbaşı karakteri ekleyerek (mükemmel bir Selçuk Borak) her şeyi tarihsel bir anlatı çerçevesinin içerisine oturtuyor, kostüm ve makyajda grotesk ve fantastiğe giderek, müzik (Selim Atakan) ve şarkı sözleri ekleyerek metni renklendirip canlandırıyor (Zeynep Aksoy, “Tozlu Sandıklarda Gizli Kalanlar”, Radikal, Kasım 2011)

Herkese şiddetle tavsiye ediyorum.